هەڵەی مێژوویی ئەردۆگان، پشت بەستن بە ئیخوان وئیسلامیە توندڕەوەکان ..

بەرزان حەمەسور

لە چاکسازیخوازەوە بۆ توندڕەوی  ئایدیۆلۆژیک،هەڵەیەکی کوشندەی ئەردۆگان کە تورکیا دەگەێنێتەکۆتاییەکی تاریک  لە سەدەی ٢١هەم

لە ساڵانی ٢٠٠٢–٢٠١٠، ڕەجەب تەییب ئەردۆگان وەک نمونەیەکی سەرکەوتووی ئیسلامی مۆدێرن سەیر دەکرا کە هەوڵیدا هاوسەنگی لە نێوان سیکولاریزمی کەمالی و ئایینی گشتی تورکیا بدۆزێتەوە. بەڵام لە دوای ڕاپەڕینی گەلی تورکیا لە ٢٠١٣ (باخچەی گەزی) و گێچەڵی هەوڵی کودەتای ٢٠١٦، ئەردۆگان گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی کردلە پێکهاتەی سەربازی وپەرلەمان ودادگادا ..! 

بەپشت بەستن بە توندڕەوی ئیسلامی و یارمەتیدانی گروپە جیهادییەکان، ئەمەش بووە هۆی دابڕانی تورکیا لە ڕێگای میراتی کەمالیزم.

١. گۆڕانی ئایدیۆلۆژیک: لە سیکولاریزمەوە بۆ ئیخوانیزم (٢٠١١–٢٠١٦)

لە سەردەمی بەهاری عەرەبی (٢٠١١)، ئەردۆگان پەیوەندی خۆی لەگەڵ قەتەر و حیزبی ئیخوان موسلیمین بەهێز کرد و پشتگیری لە گروپە ئیسلامییەکانی سوریای کرد، وەک:

• (ئەحرار شام ) پشتگیریکراو لەلایەن قەتەر.
• (جەبھەی نوسرە (کەلقێکی ئەلقاعیدە بوولە سوریا.

ئامانجی ئەردۆگان دروستکردنی بەربەستێکی ئیسلامی بووبەرامبەر سەرھەڵدانی شیعەکان (ئێران/حیزبوڵڵا) و سیکولارەکان ،کەمالیستەکانی تورکیا

لەئەنجامدا:

• تورکیا بوو بە ڕێگای سەرەکی ڕاهێنان و گواستنەوەی جیهادستەکان جیهان بۆ سوریا.
• پارتی داد و گەشەپێدان (AKP) ناسنامەی خۆی گۆڕی لە چاکسازیخواز بۆ پشتگیریکردنی توندڕەوی ئیسلامی.

٢. تورکیا وەک ناوەندێک بۆ جیهادستەکان (٢٠١٤–٢٠٢٠)

لە شەڕی سوریادا، تورکیا ڕۆڵی پشتگیری ومەشقپێکردن وپڕچەککردنی "سەربازخانەی جیهاد"ی گرتە ئەستۆ:

• شارەکانی وەک غازی عەنتاب وئۆرفەو کلیس بوونە ناوەندی ڕاهێنان بۆداعش وپاشان بۆ گروپەکانی وەک ئەحرار شام و جەیشولئیسلام،جەبهەتئەلنوسرەوجیهادیە تەوحیدیەکانی وڵاتانی دەرەوە وەک چینی و ئوزبەکی وکازاخی و..تاد..
• تورکیا ڕێگای دا بە جیهادستەکان بۆ چوونە ناو سوریا لە ڕێگای سنوورە داخراوەکان کەبۆیان خرانەسەرپشت. ئەمڕۆ کە بەربەستە ئیسلامیە شیعەکە نەماوە بەڵام گشت گروۆپە ئیسلامیە جیهادیە کان لەسوریای دراوسێدا مۆڵیانخواردووەو لەهەرکاتێکدا بارگرانیان بۆ بۆدروستبێت ڕوودەکەنەوە ماڵەباوان( تورکیا) !      چەکدارە بیانییەکان لە سوریا سەر بە چەند نەتەوەیەکن، دیارترینیان:

• یەکەم: ئویغورەکان (تورکستانییەکان)ی چین کە یەکێکن لە گەورەترین گروپە ژمارەییەکان، بە چەند هەزارێک مەزەندە دەکرێت کە زۆربەیان لە "حەیات"دان.

  دووەم: چیچانەکان: سەرکردە و شەڕڤانانی ڕووسیا، کە بە ئەزموونی شەڕکردن ناسراون.

  سێیەم: عەرەب: لە کەنداوی عەرەبی و ئوردن و میسر و تونس و مەغریبەوە.

  چوارەم: ئەوروپییەکان: لە فەرەنسا و بەریتانیا و ئەڵمانیاوە هاتوون و ژمارەیان زۆر کەمە، بەتایبەتی کە ژمارەیەکی زۆریان گەڕاونەتەوە بۆ وڵاتەکانیان.

  پێنجەم: ئەوانی تر: ئۆزبەکستان، تاجیکستان، تورکیا، ئەلبانیا، کە ژمارەیەکی کەم لە نەتەوەکانی تریان هەیە.

  چەکداری بیانی لە ڕیزەکانی "ڕێکخراو"دا یان لەسەر بنەمای نەتەوەیی بەسەر لیوا و گروپەکاندا دابەش دەکران، وەک میسرییەکان کە تاکی بێ کەتیبەی سەربەخۆ بوون، و ئەوروپییەکان، وەک میسرییەکان، یان لەسەر بنەمای نەتەوەیی، وەک چیچانیەکان "ئەجنەد ئەلقەوکاز"، کە ژمارەیان ١٥٠ چەکدار بوو، و ئۆزبەکەکان و... تورکستانییەکان کە ژمارەیان هەزار و ٥٠٠ چەکدار بووە و ئەوانی دیکەش. ئەو "الجزراویە" کە بەشێوەیەکی سەربەخۆ لە بواری داکۆکی و کاری مرۆیی کاردەکەن، ژمارەیان لە 200 کەس زیاتر نییە. هەروەها "ئەنسار التوحید" هەیە، کوتلەیەک کە تێکەڵێکە لە چەکدارە ناوخۆییەکان، کە زۆرینەن، لەگەڵ چەکداری بیانی و ژمارەیان بە گشتی لە 800 چەکدار تێناپەڕێت.

  لەگەڵ پێکهێنانی وەزارەتی بەرگری لە دوای ڕووخانی ڕژێمی ئەسەد، وەزارەت دەستیکرد بە دابەشکردنیان بەسەر ئەو فیرقە سەربازییانەی لەناو سوپای سوریادا پێکهێنراون و ئەوانیش بریتین لە:

  - "پارتی ئیسلامی تورکیا": سەرۆکی فراکسیۆنەکە ئەبو محمد ئەلتورکستانییە و ژمارەی ئەندامانی مەزەندەکراوی 2500 ئەندامە.

  - "ئەنسار التوحید": سەرۆکی فراکسیۆنەکە ئەبو دیاب سارمینە، ژمارەی ئەندامانی مەزەندەکراوی 200 کەسە.

  ئەجنەد قەوقاز: فەرماندەی فراکسیۆنەکە موسلیم ئەلشیشانییە و ژمارەی مەزەندەکراوی ئەندامەکانی ٢٥٠ کەسە.

  - "الشیشانی" (ئەجنەد الشام): سەرۆکی فراکسیۆنەکە ئەبو عەبدولمەلیک شیشانییە و ژمارەیان بە 300 چەکداری مەزەندە دەکرێت.

بەڵگە مێژووییەکان:

• لینکی ویکیلیکس (٢٠١٤): ڕاپۆرتێکی ئەمریکی نیشانیدا کە تورکیا سوودی لە داعش وەرگرتووە بۆ شەڕکردن لەگەڵ PKK و یەکینەکانی کورد.
• ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان (٢١/٢٠١٩): تورکیا بە گواستنەوەی چەک و سەرباز بۆ گروپە توندڕەوەکانی سوریا تاوانبارکرا.

٣. هەڵەی مێژوویی: پشت بەستن بە توندڕەوەکان و کێشەی ناوخۆیی (٢٠٢٠–ئێستا)

لە ساڵی ٢٠٢٠ەوە، سیاسەتەکانی ئەردۆگان بووەتە هۆی کێشەی ناوخۆیی گەورەو ئاڵۆز:

1. گروپە ئیسلامییەکان وەک حیزبوڵڵای تورکی HÜDA   PAR  کە پشتگیری ئەردۆگانیان دەکرد، ئێستا بەرگری لە خۆیان دەکەن و سیاسەتی حکوومەتەکەی ئەردۆگان  ڕەتدەکەنەوە.
2. ئەحمەد داوود ئۆغڵو (سەرۆکی پێشووی حکوومەت)  ڕایگەیاند: "تورکیا بەرەو جیابوونەوەی ئایدیۆلۆژیک دەڕوات".

کێشەی ئێستا:

• ئابووری: نەمانی پشتگیری قەتەر و کەمبوونەوەی داهات.
• سیاسی: پارتە ئیسلامییەمۆدێرنەکان ئەردۆگانیان بەلادەر پێناسەدەکەن.
• ئەمنی: گەڕانەوەی جیهادستەکان بۆ تورکیا و زیادبوونی تیرۆریزم.

کۆتایی: تورکیا  بەرەو تەقینەوەی ناوخۆیی ڕۆدەچێت ئەگەر ئەردۆگان گۆڕانکاری لە سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەوەی نەکات، تورکیا دەکرێت بکەوێتە:
✅ شەڕی ناوخۆ لە نێوان سیکولارەکان و ئیسلامیستەکان.
✅ دابڕان لە ناتۆ و ئەوروپا.
✅ بوون بە وڵاتێکی جیهادی وەک ئەفغانستانی سەدەی ٢١ەم.

پێشبینی مێژوویی: "تورکیا لەژێر دەسەڵاتی ئەردۆگان، لەوانەیە ببێتە ئەفغانستانی نوێ—بەرەنگاری ی ئەم هەڵەیە تەنها لە ڕێگەی گۆڕانکارییەکی سیاسییەوە دەکرێت."

سەرچاوە مێژووییەکان:

1. ویکیلیکس (٢٠١٤)
2. ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان (٢٠١٩)
3. وتارەکانی ئەحمەد داوود ئۆغڵو (٢٠٢٣)

ئەم نووسینەهاوهەماهەنگ بەزنجیرەیەک دۆکیومێنتی مێژوویی و سیاسی  هەڵەی ئەردۆگان لە پشت بەستنی بە گروپە ئیسلامە جیهادیە توندڕەویەکانی ئەمڕۆی سوریە ڕوون دەکاتەوە..!