عارف قوربانی

ئەوەى ئەمڕۆ پێى گەیشتووین و کورد بووە بە (مەهزەلە) بەدەستى بەغداوە، دەرئەنجامە. خەتاکەشى نە بە تەنیا عەقڵیەتى شۆڤێنیى عەرەبى شیعەگەراى حوکمڕانە و نە خەتاى دەوڵەتانى داگیرکەرى کوردستانە؛ بەڵکو ئەوەى بەرپرسیارى یەکەمە لەم چارەنووسە، دوو هێزە سەرەکییەکەى کوردستانن، پارتى و یەکێتی.

ئۆباڵەکەى پارتى و یەکێتییش هەر ئەوە نییە کە حوکمڕانێکى باش نەبوون لە هەرێمى کوردستان، هۆکارى سەرەکییش نادادپەروەری، سیاسەتى نەوتى، ئابووریی سەربەخۆ و بوونى گەندەڵیى بێشومار نییە لە داهاتى نەوت و ناوخۆ و خاڵە سنوورییەکان، چونکە دۆخى عێراق لە هەریەک لەو بوارانەدا نەک لە کوردستان باشتر نییە، سەت بەرانبەرى خراپەکارییەکانى کوردستان زیاتر نەبێت، کەمتر نییە. ئەسڵى کێشەکە ناتەبایى و ناکۆکیى ناوماڵى کوردستانە، کوردى بەم رۆژە گەیاندووە.

لە سەروبەندى کەوتنى سەدام و تاوەکو 10 ساڵى یەکەمى دواى پرۆسەى رووخانى بەعس، ئەوەى کورد بەدەستیهێنا لە بەغدا، پەیوەندیى بەوەوە نەبوو کە کورد هاوپەیمانى ئەمریکا بووە و ئەمریکاش حوکمى عێراقى دەکرد و پشتیوانى کورد بووبێت، هەروەها پەیوەندیى بەوەوە نەبوو بگوترێت سەرکردەکانى ئەوکاتى هێزە عێراقییەکان دید و عەقڵیەتیان جیاواز بوو لەم نەوەیەى ئێستاى بەغدا، یاخود ببەسترێتەوە بەوەى لایەنە عێراقییەکان لاواز و پەرتەوازە بوون، بۆیە کورد توانیی بەشێک لە داخوازییەکانى لە دەستوور بچەسپێنێت و لەسەر ئەرزى واقیع بەشێک لە خواستەکانى بەدیبهێنێت.

نەخێر هیچ کام لەوانە هۆکار نەبوون، چونکە ئەمریکاى هاوپەیمانى کورد، نەک پشتیوانى کورد نەبوو، بەڵکو بۆ بەدەستهێنانى رەزامەندیى عەرەبەکان دەیویست پێشمەرگە هەڵوەشێنێتەوە و پارێزگاری و ئاسایشى کوردستان بە عێراق بسپێرێت، ئەمریکا دژى داخوازیى کورد بوو بۆ هەڵوەشاندنەوەى تەعریب و زۆر شتى دیکەش. هەروەها سەرکردەکانى ئەوکاتى لایەنە عەرەبییەکانیش بە هەموو توانایانەوە دژى داخوازییەکانى کورد بوون و لە دید و تێڕوانینیان بۆ مافەکانى کورد، جیاوازییەکى ئەوتۆیان لەگەڵ سەدام نەبوو. نەک هەر ئەوکاتەى جڵەوى حوکمى بەغدایان کەوتە دەست، تەنانەت ئەوکاتەى ئۆپۆزیسیۆن بوون و هۆتێلەکانى سووریا و لوبنان خەندەقیان بوو، لەوێوە دژى فیدراڵى بوون.

ئەوەى زامن و سەنگى مەحەک بوو لەو بەدیهاتووانەى ئەوکات کە ئێستا وەکو دەستکەوت باس دەکرێت، تەنها و تەنها یەک ئامانجی و یەک هەڵوێستیى ئەوکاتەى هێزە سیاسییەکانى کوردستان و سەرکردەکانى کورد بوو. ئەگەر تائێستاش کورد بە یەکڕیزی بمابایەتەوە، ئێستا کوردستان شتێکى دیکە دەبوو.

ئەوەى ئێستاش کوردى لاواز و زەلیلى بەردەستى کۆمەڵێک (شروگى) بەغدا کردووە، نەبوونى ئامانجێکى هاوبەشى کوردى و پەرتەوازەیى هێز و کارەکتەرە سیاسییەکانى کورد و رۆڵى هەندێک کارەکتەرى کوردە، کە سەنگەریان لە میلـلەتەکەى خۆیان گرتووە. ئەگەر تاوەکو ماوەیەکى دیکەش بەو پەرتەوازەییەى ئێستایەوە بمێنێتەوە، ئەوەشى هێشتا لەدەستى نەداوە، ئەویش دەدۆڕێنێت.

ماجەرای تێکچوونى کۆدەنگى و یەکهەڵوێستیى کورد لە دەیەى یەکەمى دواى رووخانى سەدام، چیرۆکێکى درێژە. لێرەدا جگە لە چەند کارەکتەرێکى سیاسیی دەروون لاوازى کورد، هێزە عەرەبییەکان و دەوڵەتانى دراوسێ رۆڵى گەورەیان گێڕا لە دروستکردنى درز و کەلێنى زۆر لەنێو کۆدەنگیى کورد و یەکگوتارییەکەى بەرانبەر بەغدا.

چونکە دوو شت لەلایان روون بوو، یەکەمیان دەیانزانى لە کشانەوەى ئەمریکا و جێهێشتنى عێراق بۆ عێراقییەکان، لەو سەردەمى لەڕ و لاوازیەى ئەو کاتەى عێراق و لە ترۆپکى ناکۆکیى نێوان سوننە و شیعە، ئەم کۆدەنگى و یەکهەڵوێستییەى کورد هێزێک بە کورد دەبەخشێت بتوانێت بەهۆیەوە نەک هەر لە عێراق، تەنانەت لە بەشەکانى دیکەى کوردستانیش زۆر باڵا بکات. دووهەمیش، ئەوەیان باش دەزانى کە تەنها شتێک بتوانێت کورد لە باڵاکردن رابگرێت و دواجار بەچۆکیدا بهێنێت، تێکدانى یەکهەڵوێستییەکەیان و دروستکردنى ناکۆکى و ململانێى ناوخۆیەتى.

بۆ گەیشتن بەو ئامانجەى ناوماڵى کوردى تێکبدرێت، بە دڵنیاییەوە بە سەتان ملیۆن دۆلار خەرجکراوە. بە هەزاران کەس لەناو دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکانى کوردستان و لەناو حکومەت، حیزب، میدیا، مەلا، عێڵ و عەشیرەتەکان کڕدراون، ئەرکى سەرەکییان تەنها و تەنها کارکردن بووە بۆ تێکدانى ناوماڵى کوردى. رەنگە ئێستا خوێنەر بە ئاسانى ئەوە پەسند نەکات، یاخود باوەڕ بەوە نەهێنێت کە ئەمە روویداوە.

وەکو چۆن لە سەردەمى هاتنى ئینگلیزیشدا باوەڕکردن بەوە قورس بووە بگوترایە ئینگلیز کەسانێکى زۆرى لەناو شێخ، ئاغا، مەلا، منەوەر و رۆشنبیرانى ئەو سەردەمە بە کرێ گرتووە دژى سەربەخۆیى کوردستان بن و سەنگەر لە شێخ مەحموود و شۆڕشەکەى بگرن، هانى کۆمەڵگەى کوردى بدەن کە ژێردەستەیى عەرەب باشترە لە سەربەخۆى کوردستان.

بەڵام ئێستا لەناو بەڵگەنامەکانى بەریتانیا هەموو ئەو راستییانە دەبینین کە بە سەتان هەزار (روپییە)ى ئەو سەردەمە لەلایەن مێجەرسۆنەوە بۆ ئەو ئامانجە خەرج کراوە. رۆژگارێک دێت راستیى ئەمەش ئاشکرا دەبێت، کە کێ و یەکى چەندیان وەرگرتووە درز لەناو ماڵى کورد دروستبکەن، تاوەکو بەهۆیەوە کورد لە عێراق و بەشە داگیرکراوەکانى دیکەى کوردستان باڵا نەکات و لەبەردەم داگیرکەرانى نیشتمانەکەیدا چۆک دابدات. دەبێت پێ لەو راستییە بنێن کە هەتا ئەندازەیەکى زۆر ئامانجەکەیان پێکاوە و لە هیچ کات و سەردەمێکدا بە ئەندازەى ئێستا ماڵى کورد شێواو نەبووە. بەو هۆیەشەوە هیچ کات بەم ئەندازەیە لەڕ و لاواز نەبووە لە بەرانبەر بەغدا.

لێرەدا خوانەخواستە مەبەستم لەوانە نییە کە دژى گەندەڵى و نادادیى حوکمڕانیى کوردى قسە دەکەن، ئەوانە دەڵێم کە ئەرکیان دروستکردن و قووڵکردنەوەى ناکۆکى و گەورەکردنەوەى درزى یەکڕیزیى ناو ماڵى کوردستانە. بە پێچەوانەوە، ئەوانەى عەیب و عارى حوکمڕانیى کوردى دەخەنەڕوو، ئەگەر گوێیان لێبگیرابا، دەبووە خاڵێکى بەهێز بۆ کورد کە بەغداش بەو ئاسانییە نەتوانێت زەفەرى پێبەرێت.

گەرچى تازە درەنگە، بەڵام هێشتا هەندێک دەرفەت ماوە ئەگەر کورد بیەوێت بمێنێتەوە. ئەویش بەوە دەکرێت، دوو هێزە سەرەکییەکەى هەرێم بەئاگا بێنەوە لەوەى کوردیان گەیاندووەتە کوێ؟ لە خۆیان بپرسن، ئەو شەڕەى پێویست بوو لە بەغدا بکرێت، ئێستا لە کوێ دەکرێت، دەستى بەغدایان گەیاندووەتە ناو هەناوى ماڵ بە ماڵى کوردستان. دەبێت پێش هەر شت، شەڕى بەغدا ببەنەوە بەغدا.

دەبێت پارتى و یەکێتى چەند هەنگاوێک بنێن. یەکەمیان، یان ئەوەتا بە دەستهەڵگرتن لە کۆنترۆڵکردنى سەرچاوەکانى داهات و گەڕانەوەى داهاتى نەوت و غازیی کوردستان بۆ خەزێنەى حکومەت، لانیکەم زامنى مووچەى فەرمانبەرانى هەرێمى کوردستان بکەن، یاخود بە خێرایى ئەو هۆکارانە نەهێڵن کە بەهۆیەوە بەغدا خەڵکى کوردستانى بە بارمتە گرتووە. هەرچى ئەوەى بەغدا لە ئێستادا کردوویەتى بە مەرج و دەیەوێت بەسەر کوردستاندا بیسەپێنێت، ئەگەر بە زووڵم و ستەمیشى بزانن، پێتان وایە ماف و هەقى خەڵکى کوردستانیشە و بەغدا لێتان دەسێنێت، دەبێت بە ناچارییەوە قبووڵى بکەن. ئەمڕۆ بیدەنێ تاوەکو بتوانن سبەینێ وەریبگرنەوە؛ بەڵام ئەگەر بتانەوێت خۆتان مووچە دابین نەکەن و ئەم بە بارمتە گرتنەش بەردەوام بێت، نەک هەر دەرفەتى ئەوەتان بۆ دروست نابێتەوە دواتر بتوانن وەریبگرنەوە، دڵنیابن ساڵێکى دیکە نابات، هاوشێوەى ئێستا نان و ژیانى خەڵکى کوردستان بە بارمتە دەگرێت و داواتان لێدەکات دەبێت چەکى دەستى پێشمەرگەش تەسلیم بکەن. ئەوکاتیش هەندێک کوردی ناکەس بەچە دەچنە سەر کەناڵەکانى تەلەڤیزیۆن و دەڵێن: (ئێمە کە عێراق بمانپارێزێت، چى پێویستمان بە بوونى هێزى پێشمەرگەیە. پارتى و یەکێتى بەهۆى مانەوەى چەکدارە حیزبییەکانیان، هۆکارن بەغدا مووچە نەنێرێت. ئەگەر هەرێمی کوردستان چەک تەسلیم بکات، کوردستان دەبووژێتەوە) دەیان بەیت و بالۆرەى لەم جۆرەش دەبیستین.

دووەم شت کە پێویستە بکرێت وەکو چۆن بەغدا لە هەموو ئاستەکاندا گوشارى خستووەتە سەر کوردستان، دەبێت تیمى پارتى و یەکێتى لە حکومەت و پەرلەمانى عێراق و سەرۆکایەتیى کۆمار، پەنا ببەنەبەر ئەنجامدانى چەند کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانى و هەرچى کارى نادەستوورى و گەندەڵیی سەتان ملیار دۆلارى و پێشێلکاریى عێراقە، بۆ راى گشتیى ئاشکرا بکەن. بەو قسەوباسانەشەوە کە دەوترێت لە پەناى حەشدى شەعبییەوە بە داهاتى عێراق مووچەى حیزبوڵڵاى لوبنان، حەماس و حووسییەکانى یەمەن دەدرێت، لە کاتێکدا بەشێک لە شارەکانى عێراق ئاوى خاوێنى خواردنەوەیان دەستناکەوێت. هەروەها دەبێت ئازایانە بۆ راى گشتیى جیهان ئاشکراى بکەن بە درێژایى دوو دەیەى رابردوو بە بەهاى سەتان ملیار دۆلار نەوتى قاچاخى ئێران بەناوى نەوتى عێراقەوە گەیێندراوەتە بازاڕەکانى جیهان و، بەناوى نەوتى عێراقەوە فرۆشراوە.

بۆ دواتریش دەبێت پارتى و یەکێتى هاوشێوەى رێککەوتنى ستراتیژیى پێشووترى نێوانیان، رێککەوتنێکى دیکە واژۆ بکەن بۆ دیاریکردنى ئامانجى هاوبەش، وەکو قانع دەفەرموێت (برابن غایەتان یەک بێ، برایى غایە یەکبوونە). ئێستا پارتى و یەکێتیى غایەیان یەک نییە، دەبێت ئەم دوو هێزە سەرەکییە غایەیان بکەنە یەک. پەلە بکەن لە بەگەڕخستنەوەى پەرلەمان و پێکهێنانى حکومەتێک کە ئەرکى سەرەکیى چاکسازى و نەهێشتنى کون و کەلەبەرەکانى گەندەڵى بێت.

سێهەم هەنگاو کە پێویستە بگیرێتەبەر، ئەوەیە هەرێمى کوردستان میکانیزمێک بدۆزێتەوە هەموو ئەوانەى دەبنە نوێنەر لە بەغدا، چى ئەوانەى بە هەڵبژاردن دەڕۆن و ئەوانەشى لە پشک و پۆستەکان نوێنەرایەتیى کورد دەکەن، هەمیشە ئەوەیان لەبەرچاو بێت کە ئەوان نوێنەرایەتیى پرسی کورد دەکەن لە عێراق. بۆئەوەى شیاوێتیى ئەو ئەرکەیان هەبێت، دەبێت بە فیلتەرى پەرلەمانى کوردستان یاخود بە فیلتەرى دەزگایەکى نیشتمانیدا تێپەڕن، کە پەرلەمان بۆ ئەو مەبەستە دروستى بکات. نابێت چیدی رێگە بدرێت کەسانێک وەکو نوێنەرى کورد بچنە بەغدا و لەوێوە سەنگەر لە خەڵکى کوردستان بگرن. ئەمە تەنها لەناو کورددا روویداوە کەسانێک بە نوێنەرایەتیى میلـلەتێکى چەوساوە و خاک داگیرکراو بە وەفد و نوێنەرایەتى بچن بۆ داخوازیى میلـلەتەکەیان، بەڵام لەوێ پشت بکەنە داخوازییەکانى گەلەکەیان و ببنە ئامرازى دەستى دەوڵەتى نەتەوەى داگیرکەر دژ بە خواست و بەرژەوەندیى میلـلەتەکەیان؛ بۆئەوەى کۆتایى بەم دیاردەیەى ناو کوردى باشوور بهێندرێت، پێویستە دەزگایەکى نیشتمانیى متمانە بدات بەو کەسانەى شیاوێتى و شەرەفى ئەو نوێنەرایەتییەیان هەیە.

میساقێک لەنێوان هەموو ئەو هێزە سیاسییانەى کوردستان ئیمزا بکرێت، کێشە و ناکۆکیى ناوخۆ لە هەرێمی کوردستان تێکەڵ بە ئەرک و بەرپرسیارێتیى نوێنەرایەتیکردنى کورد نەکرێت لە بەغدا. هەرچى ناکۆکى و کێشەیەک هەیە لە ناوخۆ با لە هەرێمی کوردستان بێت و نەیگوێزنەوە بۆ بەغدا. هەوڵبدرێت لە بەغدا کوتلەى کوردى ببن بە یەک فراکسیۆن و شەڕى راستەقینەى داخوازییەکانى کورد بکەن.

کورد بەشى ئەوە پۆست و پێگەى لە بەغدا هەیە بتوانێت ناکۆکیى سەت ساڵەى نێوان کورد و عێراق بباتەوە بۆ بەغدا. ئەگەر ئەوە نەکەن، دەبێت خەڵکى کوردستان دڵنیا بێت لە لایەک بەو لێشاوى عەرەبەى رەوانەى ناو کوردستانى دەکەن و لە لایەکى دیکەشەوە بەو سیاسەتانەى لە بەغداوە بەرانبەر هەرێمى کوردستان دەیگرنەبەر، چەند ساڵێکى دیکە وەکو ناویش شتێک نامێنێت بەناوى کوردستان. بە پاساوى جۆراوجۆر دەبێت بە شیمالى عێراق.

سەرچاوە : ڕووداو