لە سوەیدا و غەززە چی قەوماوە؟

پاكتاوی نەژادی یان جینۆساید؟

فەرەیدون پێنجوینی

جینۆساید و پاكتاوی نەژادی جیاوازییان چییە؟
كابرایەك بەناوی یاسر فەرحان، وتەبێژ بەناوی لیژنەی لێكۆڵینەوە لەو تاوانانەی لە ساحیلی سوریا ئەنجامدراون، دەڵێت:
298 تۆمەتبار دیاریكراون، یاسا رێگە نادات ناویان بخەینەڕوو، هیچ بەرپرسێكیان تێدا نییە، دەیاندەینە دادگا، بەڵام چ دادگایەك؟ دادگای ناوخۆیی بەم بۆنەیەوە چەند دێڕێك دەربارەی  تاوانی نێودەوڵەتی و دادگای تایبەتمەند بە لێكۆڵینەوە لە تاوانی نێودەوڵەتی دەخەمەڕوو، تاوانی نێودەوڵەتی ئەو تاوانانەن كە عورفی نێودەوڵەتی، یان یاسا و رێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكانیان تێدا پێشێڵ دەكرێت.
ئەمانە تاوانی نێودەوڵەتین:
تاوانی جەنگ 
 ئەو تاوانانەن كە لە سەروەختی جەنگدا ئەنجام دەدرێن (وەك: دیل كوشتن، بۆمبارانكردنی شار و ئاوەدانییەكانی دوژمن ، بەكارهێنانی چەكی قەدەغەكراو لە جەنگدا).
تاوانی دژی مرۆڤایەتی 
ئەو تاوانانەن كە لەسەر وەختی جەنگ و ئاشتیشدا ئەنجام دەدرێن (وەك: جینۆساید، پاكتاوی نەژادی، بۆ نموونە ئەنفال و كیمیابارانكردنی كورد لەلایەن رژێمی بەعسەوە لە سەروەختی جەنگی ئێران و عیراق و دوای جەنگەكەشدا).
پاكتاوی نەژادی چییە؟ 
تاوانی دژی مرۆڤایەتییە، لەسەر وەختی جەنگ و ئاشتییشدا ئەنجام دەدرێت.
جینۆساید چییە؟ 
تاوانی دژی مرۆڤایەتییە، لەسەر وەختی جەنگ و ئاشتییشدا ئەنجام دەدرێت.
هەندێك كەس چ ناوێكیان بە دەمدا هات، بۆ هەموو جۆرە كوشتوبڕێك بەكاردەهێنن، بەڵام ئەوە دروست نییە! وەك چۆن تاوانە ناوخۆییە ئاساییەكان هەریەكە پێناسەی تایبەت بەخۆی بۆ دەكرێت و ناوی خۆی هەیە و ماددەی یاسایی و سزای تایبەت بە خۆی لەناو (ماددەكانی یاسای سزادان) یان یاسا سزاییە تایبەتییەكانی وەكو (یاسای بنەبڕكردنی تیرۆر) بەسەریدا جێبەجێ دەبێت، تاوانە نێودەوڵەتییەكانیش (پاكتاوی نەژادی، جینۆساید، تاوانی عەدوان) ناوی خۆیان هەیە، نەك تەنها بۆ ئەوەی لە یەكتر جیابكرێنەوە و بەباشی بناسرێنەوە، بەڵكو بۆ ئەوەی بۆ هەریەكەیان پێناسەی یاسایی دروست دیاریبكرێت (ماددە و سزای تایبەت بە خۆی دیاری بكرێت)، واتە پێویستە تاوانەكان لە یەكتر جیا بكەینەوە تا بزانین كام ماددە یاساییە سزاییە نێودەوڵەتییە بەسەر هەر یەكەیاندا جێبەجێ بكەین و هەریەكە سزای دیاریكراوی خۆیی بۆ دەستنیشان بكەین، وەك چۆن لە بواری تاوانە ناوخۆییە ئاساییەكاندا ناكرێت سزای تاوانی دزی بدەین بەسەر بكوژدا و سزای تاوانی كوشتن بدەین بەسەر دزدا، لە بواری تاوانە نێودەوڵەتیەكانیشدا وایە، سزای (تاوانی جەنگ) وەكو سزای (تاوانی دژی مرۆڤایەتی) نییە، سزای (پاكتاوی نەژادی)یش وەكو سزای (جینۆساید) نییە، بەڵام دادگای جینائیی نێودەوڵەتی تایبەتمەندە بە لێكۆڵینەوە لە هەموویان.
بە كورتی:
پێموایە پێویستە دامودەزگا راگەیاندنەكان و رۆژنامەنووسان و نووسەران و ئەكادیمیان، بە هەر جۆرێك كە بۆیان دەكرێت، كەمێك زانیاری لەمبارەیەوە پەیدا بكەن، بۆ ئەوەی لە كاتی ناوهێنانی تاوانەكاندا نەكەونە هەڵەوە، بەڵكو بۆ هەر تاوانە و ناوی دروستی خۆی بەكاربهێنن، وەك چۆن زۆرێك لە خەڵكی ئاسایی ناو و ماددەی تاوانە ئاساییەكان لە یەكتر جیادەكەنەوە، دەبێت نوخبەش بتوانێت تاوانە نێودەوڵەتییەكان بناسێتەوە.
هەندێك نموونە:
(دیل كوشتن) تاوانی جەنگە.
چ یاسایەك بەسەر تاوانی (دیل كوشتن)دا جێبەجێ دەبێت؟ 
یاسای نێودەوڵەتیی مرۆیی (القانون الدولی الانسانی-قانونی جەنگیشی پێ دەوترێت).
(پاكتاوی نەژادی) تاوانێكی دژی مرۆڤایەتییە.
چ یاسایەك بەسەر تاوانی (پاكتاوی نەژادی)دا جێبەجێ دەبێت؟
یاسای نێودەوڵەتیی مرۆیی.
هەندێكجار لە ناوهێناندا پاكتاوی نەژادی لەگەڵ جینۆساید تێكەڵ دەكرێت و وەكو هاوناو (مورادیف) بۆ یەكتر بەكاردەهێنرێن، بەڵام پاكتاوی نەژادی و جینۆساید دوو تاوانی لێك جودان، هەر یەكە و سیستمی یاسایی تایبەت بەخۆیی هەیە.
جیاوازیی نێوان پاكتاوی نەژادی و جینۆساید:
هەردووكیان یاسای نێودەوڵەتیی مرۆیی بەسەریاندا جێبەجێ دەبێت، هەردووكیشیان دەكرێت لە كاتی جەنگیشدا رووبدەن، دەكرێت لە كاتی ئاشتییشدا رووبدەن، (ئەگەر لەكاتی جەنگدا ئەنجام بدرێن ئەوا دەبنە تاوانی جەنگ و ئەگەریش لەكاتی ئاشتیدا ئەنجام بدرێن ئەوا دەبنە تاوانی دژی مرۆڤایەتی). پاكتاوی نەژادی تاوانێكی سەربەخۆیە، جینۆساید نییە، بەڵام دەكرێت مل بنێت بەرەو ئەوەی ببێتە قۆناغێك لە قۆناغەكانی جینۆساید 
 پاكتاوی نەژادی بە نییەتی تۆقاندن (نەك ریشەكێشكردن) ئەنجام دەدرێت (بەمەبەستی یەكخستنی شوناسی دەوڵەت)، وەكو ئەوەی رژێمەكانی کەمالیزم و بەعسی عیراق دژی كورد ئەنجامیاندا، بەمەبەستی سڕینەوەی شوناسە نەتەوەییەكەی و سەپاندنی شوناسی توركی و عەرەبی بەسەریدا، بەڵام جینۆساید بە نییەتی قڕكردن و سڕینەوە و لەناوبردنی نەتەوەیەك یان گروپێكی ئیتنیكی یان شوێنكەوتوانی ئایینێكی دیاریكراو ئەنجام دەدرێت. كەواتە ئەوەی لە سوەیدا و ساحیلی سوری و غەززە روودەدەن تاوانی دژی مرۆڤایەتین نەك تاوانی جەنگ (تاوانی جەنگ، ئەو تاوانانەن كە دەوڵەتانی بەشەڕ هاتوو دژی گەل و سوپا و سەرباز و خاكی یەكتر ئەنجامی دەدەن)، بەڵام وەكو جۆر پاكتاوی نەژادی و جینۆسایدیشن، نییەتی بكەرەكانیان دیاریی دەكات بە دروستی كام لەو دوو تاوانەن!
بەكورتی: جینۆساید و پاكتاوی نەژادی، نییەت و مەبەستی بكەرەكە لەیەكتریان جیادەكاتەوە: ئەگەر مەبەستی بكەر لە تاوانەكە قڕكردن و ریشەكێشكردنی قوربانییەكان بوو،  ئەوا تاوانەكە جینۆسایدە، بەڵام ئەگەر مەبەستی تۆقاندنیان لەپێناوی سەپاندنی شوناسێكی دیاریكراو بەسەریاندابێت  ئەوا تاوانەكە پاكتاوی نەژادییە، بۆ جیاكردنەوەی (جینۆساید) لە (پاكتاوی نەژادی)، ژمارەی كوژراو و ئامرازەكانی كوشتن و رادەی وەحشیگەریی بكەر ناكرێن بە بنەما، چونكە ناتوانرێت تەنها بە پشتبەستن بەو شتانە جیاوازیی نێوان ئەو دوو تاوانە یەكلایی بكرێتەوە!
مەبەستی بكەر لە تاوانەكە (القصد الجنائي) بابەتەكە یەكلایی دەكاتەوە!
ئەگەر مەبەستی (تۆقاندن)ی قوربانییەكان لەپێناوی سەپاندنی شوناسێكی دیاریكراو بەسەریاندا ئەوا تاوانەكە (پاكتاوی نەژادی)یە، تەنانەت ئەگەر لەو پێناوەدا هەزاران كەس بە دڕندانەترین شێوە بكوژێت!، ئەگەر مەبەستیشی (ریشەكێشكردن)ی قوربانییەكان بوو، ئەوا تاوانەكە جینۆسایدە ئەگەر تەنانەت ژمارەی كوژراوەكان كەمیش بێت و ئامرازی زۆر ترسناكیشی لە كوشتنیاندا بەكارنەهێنابێت، بەڵام وەكو ئەحكام (سزا) ، ئەحكام (سزا)ی جینۆساید قورسترە، چونكە نییەتی بكەر وەحشیانەترە!، بێگومان تەنها دادگای تایبەتمەند (دادگای تاوانی نێودەوڵەتی/المحكمة الجنائیة الدولیة) دەتوانێت (قەصد الجینائي)ی بكەر دیاری بكات و تاوانەكە ناوبنێت، نەك كەس و لایەنی تر!، بەڵام ئەگەر لە كەیسێكی جینائیدا دادگا تاوانێكی ناونا جینۆساید، یان ناوینا پاكتاوی نەژادی، هەقوایە ئیتر لەناو كۆمەڵگەدا تاوانەكە بە ناوە دروستەكەی خۆی بنوسرێت و بووترێت.

هەندێكجار لە ناوهێناندا پاكتاوی نەژادی لەگەڵ جینۆساید تێكەڵ دەكرێت و وەكو هاوناو (مورادیف) بۆ یەكتر بەكاردەهێنرێن

سەرچاوە : کوردستانی نوێ